Washington’s getuige bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, door Norbert Häring.

Twee jaar “evenwichtig partnerschap

Een standpunt van Norbert Häring.

Over enkele dagen, op 22 augustus, is het de tweede verjaardag van de eerste proclamatie van een Duitse “strategie voor de omgang met de VS” door Heiko Maas, genaamd “evenwichtig partnerschap”. Er was sprake van “rode lijnen”. De dreigementen en sancties van de VS tegen Duitse personen en bedrijven, die nog steeds van kracht zijn, nodigen de vraag uit: Hoe hebben de SPD-politicus en de minister van Buitenlandse Zaken deze strategie met leven gevuld?

Op basis van mijn artikel uit augustus 2018: De trans-Atlantische verdovingsgranaten van Heiko Maas en de ervaringen van het eerste halfjaar had ik de strategie van Maas voor een “evenwichtig partnerschap” een verklaring van onderwerping genoemd die slim gecamoufleerd werd door niet-serieuze praatjes over rode lijnen. Twee jaar later wil ik dit harde oordeel herzien in het licht van de ontwikkelingen die zich sindsdien hebben voorgedaan.

Hard op Nordstream 2

Laten we eens kijken naar de huidige situatie. Op dit moment zorgt de dreiging van drie Amerikaanse senatoren om de Oostzeehavenstad Sassnitz “financieel te vernietigen” voor opschudding. Eerder waren de burgemeester en andere verantwoordelijken al bedreigd met Amerikaanse strafmaatregelen die in strijd waren met het internationale recht. Zij moeten worden gedwongen om te voorkomen dat het Russische pijpleidingverleggingsvaartuig de Nordstream 2-pijpleiding voltooit. Het schip was daarheen gebracht omdat de internationale gespecialiseerde bedrijven die er tot dan toe aan gewerkt hadden, hun werk stopzetten vanwege de Amerikaanse sancties, die in strijd waren met het internationale recht. Vertegenwoordigers van Duitse bedrijven en ondernemersverenigingen en politici eisten vrijwel unaniem dat deze aanval van de VS resoluut zou worden bestreden.

Dit dwong zelfs minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas om tijdens een bezoek aan Moskou een kritische verklaring af te leggen. Hij zei tegen de pers: “Geen enkele staat heeft het recht om zijn energiebeleid aan de EU voor te schrijven. En dat zal ook niet lukken.” Hij zei “EU”, niet “Duitsland”. In overeenstemming hiermee legde hij uit dat de Duitse regering haar voorzitterschap van de Raad tot het einde van het jaar zou gebruiken om de kwestie van de Europese soevereiniteit te bevorderen. Hij zei weer “Europees”, niet “Duits”. Denkt u dat hij de Duitse soevereiniteit als een hopeloos geval beschouwt? Zelf durft hij zich niet te verdedigen, maar omdat het zo gênant is, wil hij het voor het publiek verbergen. En dus stelt men de kwestie eenvoudigweg aan de orde op Europees niveau, wetende dat er daar niets zal gebeuren.

Een woordvoerster van de EU-commissaris voor Energie zei tegen het Handelsblatt: “De extraterritoriale toepassing van sancties is in strijd met het internationaal recht”, wat in Washington zeker tot huilen en tandenknarsen heeft geleid. “Dit maakt deel uit van een bredere, verontrustende trend – waaronder de gevallen van Iran, Cuba, het Internationaal Strafhof en het Turkstream-project, waarbij de VS sancties tegen Europese bedrijven toepassen of dreigen toe te passen”, aldus een woordvoerster van de Commissie.

De tegenmaatregelen van de Europese Commissie beperken zich tot het ondersteunen van het Duitse voorzitterschap van de Raad van de EU bij de verdere ontwikkeling van de EU-maatregelen tegen de extraterritoriale sancties van de VS.

Protest alleen voor de galerie

Maas zei ook dat hij aan zijn Amerikaanse tegenhanger Pompeo had uitgelegd dat dit niet de manier was om te gaan. Het is niet verifieerbaar of en hoe hij dat heeft verteld. In de diplomatieke praktijk bestaat er een procedure om de regering van een ander land ondubbelzinnig te beklagen over haar gedrag, dat als vijandig of schadelijk wordt ervaren: men benoemt de ambassadeur in het openbaar om met hem te praten.

Bij mijn weten heeft Maas dit niet één keer gedaan sinds twee jaar geleden, toen hij zijn strategie voor Amerika presenteerde, toen hij schreef over ‘rode lijnen’, die de Trump-regering Europa in actie zou moeten laten komen als ze zouden worden overgestoken. De voormalige Amerikaanse ambassadeur Grenell, die bijna uitsluitend communiceert op de norsheid van een onderkoning, had hem veel mogelijkheden geboden.

Bij de presentatie van zijn Amerikaanse strategie noemde Maas expliciet de beëindiging van de overeenkomst met Iran door de VS en het opnieuw instellen van unilaterale sancties. Europa had hier op de juiste manier op gereageerd door zijn eigen bedrijven wettelijk te beschermen tegen Amerikaanse sancties. Hij voegde daaraan toe: “Het is daarom van essentieel belang dat we de Europese autonomie versterken door betalingskanalen op te zetten die onafhankelijk zijn van de VS, een Europees Monetair Fonds op te richten en een Swift-systeem op te zetten dat onafhankelijk is van de VS”. Hij zei ook dat een digitale belasting voor de Amerikaanse internetgiganten besproken moet worden.

Dit alles gaf de indruk dat het evenwichtige partnerschap ging over meer autonomie en meer zelfvertrouwen ten opzichte van de VS. Maar altijd alleen met betrekking tot Europa. Men zou eigenlijk een Duitse strategie verwachten van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, en een Europese van de Europese Commissie. Het is immers de federale regering die verantwoordelijk is voor het waarborgen van de Duitse soevereiniteit, niet Brussel.

Een minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas, die in opstand kwam tegen de aanspraak van Washington op onvoorwaardelijke trouw, zou als een verrassing zijn gekomen, aangezien de Atlantische Raad, een voorloper van de NAVO in Washington, herhaaldelijk duidelijk had gemaakt hoezeer deze politicus daar werd gewaardeerd.

Ik verwijs naar het artikel dat in het artikel is gekoppeld: Een aanvulling op minister van Buitenlandse Zaken Heiko Maas en de Atlantische Raad.

Op de – metaforisch gezien – tweede pagina van het evenwichtige partnerschap, het vermoedelijk belangrijkere, was de toezegging om meer militaire verantwoordelijkheid op zich te nemen in stevige transatlantische banden, dat wil zeggen onder de Amerikaanse soevereiniteit. Om de wereldwijde politietaken, waar de Verenigde Staten zich uit hebben teruggetrokken, over te kunnen nemen, moesten de Frans-Duitse militaire as en het militaire beleid van de EU worden versterkt, “als onderdeel van de trans-Atlantische veiligheidsorde”. Dit kan worden gelezen als ‘onder Amerikaans opperbevel’.

Wat is er van de soevereiniteitsmaatregelen geworden?

De maatregelen tegen het Amerikaanse sanctiebeleid, die de Maas en de EU nu “verder willen ontwikkelen”, zijn zonder uitzondering al lang geleden op niets uitgelopen, bij gebrek aan serieuze inspanningen. Om Europese bedrijven tegen sancties te beschermen, haalde het Handelsblatt al in januari 2019 de kop: “De hulp van de EU aan Iran is mislukt”, en verder:

De Duitse regering geeft toe dat het mechanisme dat door de EU-landen is aangenomen om Europese bedrijven die zaken doen in Iran te beschermen, grotendeels ineffectief is.

Niet dat dit niet te voorzien was. Het werd alom verwacht en becommentarieerd toen het werd aangekondigd. Het zal ook duidelijk zijn geweest voor Heiko Maas.

Toen de VS in januari 2019 in een volledig ondiplomatieke brief van haar ambassadeur met sancties dreigden tegen de bedrijven die betrokken zijn bij de Nordstream 2-gaspijpleiding, weigerde de Duitse regering zelfs uitdrukkelijk om de bedreigde bedrijven te steunen wanneer journalisten daarom vroegen.

Het Swift-systeem, dat onafhankelijk is van de VS, bleek al snel ook een spraakbel te zijn. Internationale betalingen worden verwerkt via dit systeem, dat door banken op coöperatieve basis wordt beheerd. Zuiver juridisch gezien is de Belgische coöperatie Swift onafhankelijk van de VS en onderworpen aan het Europese recht. Het feit dat de gegevens van Swift “vrijwillig” live ter beschikking van de Amerikaanse autoriteiten worden gesteld, is gebaseerd op het feit dat de EU de VS aanspraak maakt op de financiële macht, die in de eerste plaats gebaseerd is op haar controle over de internationale valuta, de dollar. Als Europa de moed en de macht had om een Swift-systeem op te zetten dat onafhankelijk is van de VS, zou het geen nieuwe Swift nodig hebben.

Hetzelfde geldt voor betalingskanalen die onafhankelijk zijn van de VS. De Duitse regering heeft zelfs vlak voor de nieuwe strategie van Maas op indrukwekkende wijze aangetoond dat zij dat vertrouwen en die macht niet heeft. Toen een Iraanse staatsbank in Hamburg een deel van haar kredietsaldo in contanten bij de Bundesbank wilde opnemen, weigerde de Bundesbank dit te doen onder het voorwendsel van een onderzoek naar het witwassen van geld door de federale overheid Bafin. De Bundesbank heeft in reactie daarop zelfs haar handelsvoorwaarden gewijzigd en dit opmerkelijk openlijk gerechtvaardigd met de vrees dat zij zelf het doelwit zou worden van Amerikaanse sancties en zou worden losgekoppeld van de internationale handel. Een federale regering die buigt voor Amerikaanse druk om het systeem van contante betaling in euro’s, dat onafhankelijk is van de VS, niet te gebruiken voor zakendoen met Iran, kondigde aan dat zij van plan is een betalingssysteem op te zetten dat onafhankelijk is van de VS.

Wat betreft het Frans-Duits-Britse special purpose vehicle Instex (een instrument ter ondersteuning van de handelsactiviteiten), dat eind januari 2019 is opgericht om ervoor te zorgen dat door de wederzijdse verrekening van vorderingen op Iran de voor sancties vatbare banken grotendeels worden geëlimineerd, zijn de twijfels die deskundigen vanaf het begin hebben geuit, volgens een rapport van februari in de Tagesspiegel volledig bevestigd:

De VS hebben de Europeanen in het openbaar en achter de schermen meermaals gedreigd om sancties op te leggen aan Instex en zijn werknemers als het mechanisme zou worden gebruikt om de Amerikaanse sancties te omzeilen. De zoektocht naar personeel was dan ook langdurig. Dat de druk vanuit de VS werkt, blijkt ook uit de eerste overeenkomst die in de komende dagen wordt gesloten. Er is weinig over van Maas’ grote gebaar. De levering van medicijnen aan Iran door een Duits bedrijf wordt verwerkt. We hebben het over een “test”. De waarde is “minder dan een miljoen euro”. Er wordt niets teruggenomen. Europese politici benadrukken dat de hele zaak absoluut legaal is.

Na meer dan een jaar is het eerste (geplande) testbedrijf met een volume van minder dan een miljoen. Er is nog een lange weg te gaan tot dit instrument iets brengt.

In de kwestie van de digitale belasting die destijds door Maas aan de orde werd gesteld, zette Frankrijk zich in tegen het blokkerende verzet van Duitsland en werd vervolgens door de EU en Duitsland in de kou gezet toen Washington reageerde met harde handelssancties tegen Frankrijk. Er was ook geen enkel teken van een Europees Monetair Fonds na de volwaardige aankondiging van Maas, zelfs niet en vooral niet van hem.

Wat is er gebeurd in termen van het leger en “veiligheid”?

In tegenstelling tot de welluidende, maar onaanzienlijke aankondigingen over het veiligstellen van de Europese (niet Duitse) soevereiniteit, gebeurde er in het geval van de voorzichtig geformuleerde aankondigingen over militaire samenwerking heel snel veel.

Toen de Amerikaanse regering het INF-verdrag, dat belangrijk was voor de Europese veiligheid, opzegde en raketten voor de middellange afstand over land verbood, steunde de Duitse regering onmiddellijk Trump. Ook bij de couppoging in Venezuela heeft Maas de VS en het zelfbenoemde regeringshoofd Guaidó onvoorwaardelijk gesteund. De Amerikaanse regering kon ook niet klagen over een gebrek aan steun van Duitsland voor zijn geopolitieke activiteiten, misschien met uitzondering van Huawei, waar de afhankelijkheid van de Chinese leverancier te groot was om te voldoen aan de wens van de Amerikanen om hem uit het Duitse 5G-netwerk te laten verbannen.

Al op 5 februari 2019 berichtte Spiegel Online over de luidruchtige vraag van de Trump-regering naar hogere Duitse militaire uitgaven: “Na de Trump-kritiek Duitsland belooft de NAVO hogere wapenuitgaven. De Duitse defensiebegroting moet tegen 2024 stijgen tot 1,5 procent van het bruto binnenlands product. Volgens de informatie van SPIEGEL heeft de Duitse regering dit aan de NAVO beloofd.” Volgens het rapport heeft de Duitse ambassadeur de secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, een document overhandigd met de naam “Strategisch Niveau Rapport”, waarin de Duitse regering zich verplicht om de militaire uitgaven tegen 2024 te verhogen tot 1,5 procent van het bruto binnenlands product en om deze verhoging na 2024 voort te zetten. Volgens een schatting van het Instituut voor de Duitse Economie van mei zullen de Duitse militaire uitgaven naar verwachting stijgen tot 1,58 procent van het bruto binnenlands product in 2020.

In een recordtijd van zes maanden is een EU-defensiefonds opgezet. Het zal in eerste instantie 13 miljard euro krijgen en zal vanaf 2021 operationeel zijn.

De door Maas beloofde versterking van de Frans-Duitse militaire as werd met het Verdrag van Aken tussen Duitsland en Frankrijk van januari 2019 verder uitgewerkt. In dit verdrag beloven Duitsland en Frankrijk onder meer dat zij hun militaire beleidsdoelstellingen en -strategieën zullen afstemmen op het doel de NAVO te versterken. Er is overeenstemming bereikt over meer gezamenlijke militaire acties en meer samenwerking tussen de wapenindustrie van beide landen. Volgens berichten in de pers zijn in een geheime aanvullende overeenkomst gemeenschappelijke, lossere normen voor de wapenexport overeengekomen. Enkele maanden later werd besloten om de vaak strengere Duitse exportregels niet toe te passen op Frans-Duitse bewapeningsprojecten.

Conclusie

Mijn conclusie, die ik na de eerste evaluatie van het “evenwichtige partnerschap” na een half jaar had getrokken, kan onveranderd blijven: De Amerikaanse strategie, die Heiko Maas onder het trefwoord “evenwichtig partnerschap” aankondigde, kan het best worden opgevat als een poging om een steeds meedogenlozere Amerikaanse regering te pacificeren door beloften en concessies te doen in de kwestie van de militarisering van Duitsland en Europa en haar te overtuigen om een meer ingetogen (voor de Duitse regering minder vernederende) publieke verschijning te nemen. Vermoedelijk omdat deze poging nogal grandioos is mislukt, is van deze strategie en het evenwichtige partnerschap lange tijd niets meer vernomen. Het zou veelzeggend zijn als Heiko Maas in het Parlement of het ministerie van Buitenlandse Zaken in de Federale Persconferentie gevraagd zou worden hoe de Amerikaanse strategie van evenwichtig partnerschap zich heeft bewezen.

+++

Met dank aan de auteur voor het recht om het artikel te publiceren.

+++

Dit artikel verscheen voor het eerst op 13.08.2020 op norberthaering.de

+++

Foto bron: Alexandros Michailidis / shutterstock

+++

KenFM streeft naar een breed spectrum aan meningen. Opinieartikelen en gastbijdragen hoeven niet de mening van de redactie te weerspiegelen.

+++

Vind je ons programma leuk? Informatie over verdere ondersteuningsmogelijkheden vindt u hier: https://kenfm.de/support/kenfm-unterstuetzen/

+++

Nu kunt u ons ook ondersteunen met Bitcoins.

BitCoin-adres: 18FpEnH1Dh83GXXGpRNqSoW5TL1z1PZgZK